De Matronen: een pelgrimage in Duitsland

Het was een broeierige zomerdag toen ik en mijn vriendin Moniek naar Duitsland vertrokken.

We zouden twee nachten in een klein huisje tussen de heuvels verblijven, en hadden een weekend de tijd om de verschillende Matronentempels in de nabije omgeving te bezoeken.

Voor wie hen nog niet kent: de Matronen zijn oude moedergodinnen van Europa. Het beeld van de drievoudige godin komt uit hen voort (maar is waarschijnlijk nog ouder).

Er zijn honderden votiefaltaren voor de Matronen teruggevonden. Veruit de meesten werden in Duitsland gevonden in de driehoek tussen Keulen, Bonn en Trier. Maar er zijn ook Matronen teruggevonden in Nederland, en er is een Matronenheiligdom geweest in Nijmegen. Nehalennia wordt ook dikwijls tot de Matronen gerekend. Vrouw Holle is ook aan hen gelinkt.

De meeste votiefaltaren zijn gemaakt tussen het jaar 100 en het jaar 400 na Christus.

We zien de drie Matronen op tronen naast elkaar zitten. In het midden zit de jongere vrouw, de Maagd met de haren los over haar schouders. Links van haar zit de Moeder en rechts van haar zit de Grootmoeder. De Moeder en de Grootmoeder dragen een grote ronde hoed, verwijzend naar de zon en de maan.

Op hun schoot dragen de Matronen manden met offers: appels, noten, druiven en soms kleine dieren of broden. De zijkanten van de votiefaltaren zijn soms rijkelijk versierd met levensbomen, nog meer offers of mensen die offers brengen.

Dr. Annine van der Meer deed uitgebreid onderzoek naar de Matronen en schreef hier een goed boek over wat ik van harte aanbeveel: De Drie Dames uit Duitsland.

De Matronen kennen vele bijnamen en erenamen, en dusdoende vinden we verschillende Matronen terug die allemaal hun eigen functie bekleden of optreden als beschermsters van een grootfamilie of vakgebied.

In het Duitse plaatsje Zülpich is een inscriptie teruggevonden die belangrijk is voor de continentaal Europese geschiedenis van Seidr. We hebben het hier over de Matronen Saitchamiae, wat vertaalt kan worden naar ‘Moeders van Seidr’ of ‘Moeders van Magie’.

De meeste Matronenstenen zijn in bezit van het Landesmuseum in Bonn.

Maar onze reis voerde naar drie gereconstrueerde heiligdommen in de natuur. De votiefaltaren die we daar vonden zijn replica’s, maar dat maakt ze niet minder levend. Ik neem je stap voor stap mee op reis.

Zaterdag 15 juli:

Matronenheiligtum “Görresburg”, Unnamed Road, 53947 Nettersheim, Duitsland

Matronen Aufaniae “Moeders van Overvloed”, de “Overvloedgevende Moeders”

Na een ontbijtje met stevige yoghurt, bosbessen en granola gaan we op weg naar het Matronenheiligdom in Nettersheim. Vanaf ons huisje in Bad Münstereifel doen we er ongeveer 22 minuten over met de auto. Het uitzicht is prachtig: de kleine Mitsubishi Colt moet hard werken om ons hoog de heuvels in te rijden en daarna weer af te dalen. We passeren velden vol graan en groene bossen.

We arriveren op onze bestemming rond 10:30. Er is niemand te bekennen. Waarschijnlijk omdat het zo hard regent. De lucht is grijs en grauw en waait hard. Ik had alleen een wollen vest meegenomen. Gelukkig was Moniek zo slim om twee grote sjaals mee te nemen die we over ons hoofd en schouders kunnen slaan tegen de regen.

We parkeren de auto tegen de helling van de heuvel en kijken uit over een golvend landschap. In het landschap liggen de restanten van een zestal Romeinse huizen. Op het informatiebord lezen we dat deze huizen langs een oude weg liggen die een heel eind terug de bossen in voer. De weg loopt recht omhoog te heuvel op, en komt dan uit bij het Matronenheiligdom.

Vrouwen bezochten de Matronentempels vaak in processie. Terwijl we naar de Romeinse weg kijken is het niet moeilijk om voor ons te zien hoe de vrouwen de deur uitstapten en zich samenvoegden in de processie, omhoog, naar de top van de heuvel.

We lopen rustig omhoog en met een lichte spanning in onze buik zien we het heiligdom liggen. De plek heeft iets mystieks zo met de regen en de wind. Als we nog iets dichterbij komen worden we ineens aangestaard door een haas. Even later volgt er een tweede.

We naderen langzaam en laten ons natregenen. Dat is totaal niet erg.

We naderen langzaam vanuit respect en om het energieveld van de plek te voelen. Zodra we deze grens gelocaliseerd hebben vragen we toestemming om het heiligdom te betreden.

Een rozenbottelstruik vol met gekleurde wenslinten wuift in de wind aan de voorkant van het heiligdom.

Een offerstruik en een wachter. Je moet iets betalen om naar binnen te mogen.

Wij zijn goed voorbereid en hebben op vrijdag allerlei soorten fruit gekocht om als offers te geven aan de Matronen.

De votiefaltaren staan opgesteld aan de linkerkant van het tempelgebouw. Drie naast elkaar en een net om de hoek.

We benaderen de vier altaren in stilte, vragen welke offers gewenst zijn en leggen ze neer. Vooral de kersen en appels zijn in trek.

Het valt ons meteen op dat er recent nog geofferd is. Bij alle altaren vinden we bloemen, granaatappels, schelpjes, steentjes en beeldjes. En zelfs een smudgeveer. Dit geeft ons een goed gevoel: de Matronen zijn niet vergeten, ze worden door meer mensen gezien en bezocht!

Om ons bezoek af te sluiten scheuren we beiden een lint van wit katoen. We doen een wens en knopen onze linten aan de offerstruik. Terwijl ik mijn wens uitspreek spreken de Matronen helder en kordaat terug:

“Je wens is mooi, maar we weten dat je een wens voor jezelf wilt doen. Spreek hem uit!”

En dat deed ik.

Na nogmaals dank te hebben gezegd lopen we snel terug naar de auto omdat het steeds harder gaat regenen. We hebben ongeveer een uur doorgebracht bij het heiligdom en lezen nog wat na in het boek van Annine van der Meer. Dan is het tijd om op weg te gaan naar het tweede heiligdom.

Matronentempel Zingsheim “Vor Hirschberg”, Auf der Heide 304, 53947 Nettersheim, Duitsland

Matronen Fachinehae “Moeders van Vreugde/Vrolijkheid”

Na zo’n 11 minuten gereden te hebben komen we aan bij een industrieterrein. Het is gestopt met regenen maar de lucht voelt nog enigszins benauwd. We pakken ons tasje met offers uit de auto, en met staf in de hand lopen we een paadje op. Links het industrieterrein, rechts een bos en langs het pad heel veel bijvoet.

We komen de hoek om en zien rechts een open veld met een informatiebord en een klein heiligdom. Terwijl we naar het informatiebord lopen breekt de zon door.

Deze tempel voelt compleet anders dan die van hiervoor. De vrolijkheid spat ervanaf! We kunnen beiden mensen zien dansen in het veld naast de tempel en de energie van de plek werkt aanstekelijk.

We passen dezelfde werkwijze toe als eerst en benaderen de heilige plek langzaam, maar al snel voelen we dat de tempel ons uitnodigt en beginnen we sneller te lopen. Voor we het weten staan we in de tempel en bewonderen we de rijke offergaven voor de Matronen.

We geven verschillende offers en zijn hier niet stil maar voelen ons juist uitgenodigd om te praten en te lachen.

Opvallend zijn de vele muntjes die hier geofferd zijn en Brigids kruis dat iemand in de offerstruik geknoopt heeft. Deze struik is ook een rozenbottel, net als bij het eerste heiligdom.

We voelen ons vrolijk en offeren kruisbessen . Mijn staf rust een tijdje tegen de votiefsteen.

Nadat we een rondje door het tempelgebouw hebben gelopen scheuren we twee nieuwe witte linten van ons lapje katoen en knopen we deze in de struik met een wens. Ik geef dit keer een wens voor de plek zelf, en die keuze wordt dankbaar geaccepteerd.

We besluiten nog even een stukje het bospad op te lopen achter het informatiebord. Een prachtig stuk dichtbegroeid bos! We genieten volop.

Daarna volgen we het kleine paadje tussen bos en industrieterrein weer terug naar de auto. Ook hier hebben we geen andere mensen gezien. We zijn blij dat de Matronentempel bewaard is gebleven, en dat het industrieterrein ernaast gebouwd is in plaats van erop. Op dit gebied zijn nu veel ontwikkelingen gaande: er wordt een tunnel gebouwd die dwars onder Stonehenge doorvoert ondanks de grote protesten en de waarschuwingen van de UNESCO om Stonehenge op de lijst van bedreigd erfgoed te plaatsen, en in Frankrijk is een eeuwenoude steencirkel verwoest voor commercieel gewin. Gelukkig lijkt het erop dat de woodhenge van Tiel in ere hersteld zal worden.

We voeren het adres van onze volgende bestemming in en rijden in een klein kwartier naar het dorpje Eiserfey. Hier vinden we de Kakushöhle: de grot van de reus Kakus. Maar de grot van Kakus staat ook bekend als kindergrot van Vrouwe Helic. Hier kwamen de kinderen vandaan, uit het onderaardse donkere meer op de bodem. Vrouwe Helic is een plaatselijke naam voor Vrouw Holle/Helle.

Zur Kakushöhle, 53894 Mechernich, Duitsland.

We moeten even zoeken naar de juiste ingang. Onze navigatie stuurt ons het dorpje in, maar daar is geen parkeerplaats. We besluiten te keren en een stukje terug te rijden naar een klein cafe langs de weg. Hier kunnen we onze auto parkeren en vinden we ook het startpunt van verschillende wandelroutes rondom de grot. De typerende grottenenergie is meteen voelbaar: de lucht is hier koeler en er hangt een schaduw.

We bestuderen eventjes de menukaart die aan de buitenkant van het cafe hangt (intussen beginnen we honger te krijgen, net als de reus Kakus) en lopen dan om het cafe heen in de richting van de grot. Verschillende informatieborden vertellen ons dat Neanderthalers al in de grot van Vrouwe Helic gewoond hebben, en dat er sporen zijn gevonden van reuzenherten, wolharige neushoorns, mammoeten en reuzenbevers. Ook Keltische stammen en Romeinen hebben gebruik gemaakt van de grot en het omliggende gebied.

Voor de grot ligt een bron, maar we zijn zo onder de indruk van de grot dat we meteen opzoek gaan naar de ingang. De grot is ontstaan uit kalksteen, wat specifiek is voor deze streek. Het kalksteen kleurt afwisselend wit, bruin, rood en zwart. Varens groeien aan de buitenkant van het gesteente.

De ingang van de grot heeft onmiskenbaar iets weg van een Vulva. Geen wonder dat men vertelde dat de kinderen uit de diepte van deze grot geboren worden. Ook de menselijke Vulva werd van oudsher als poort naar de onderwereld, en van de onderwereld naar de middenwereld gezien. Dit is tevens het werkgebied van Vrouwe Holle en de Matronen.

Ik vind het altijd bijzonder om een grot te betreden. Ik voel dan instinctief een beetje spanning in mijn onderbuik: het is spannend om het donker in te gaan en in de aarde te zakken. In de baarmoeder van de Aardemoeder. Het wekt ontzag bij me op en eerbied. Een lichte angst is hierbij gepast.

Moniek en ik kijken verwonderd om ons heen. De koelte en het donker van het huis van Helic valt over ons heen als een deken. We horen de (drukke) geluiden van andere mensen buiten om de grot heen. Dit ervaar ik even als storend, maar we doen gewoon ons ding net als de andere bezoekers, die hier duidelijk met een andere focus zijn dan wij.

Alleen al in de grot staan en rondlopen is genoeg om in een lichte trance te zakken. We zien sporen op de rotsen die kunnen wijzen op de loop van het water, maar ook op sporen van bewoning. We voelen ons geraakt door het besef dat Neanderthalers hier gewoond en gejaagd hebben.

We lopen verschillende rondjes door de grot en turen verder het donker in. Het gedeelte dat dieper de grot in voert is afgezet met een ijzeren hek. Te gevaarlijk waarschijnlijk, of verstorend voor de populatie vleermuizen die hier nu woont.

Het donkere meer staat al een aantal jaar droog omdat de bron buiten droog is gevallen. Dat is wel jammer, maar de grot is hoe dan ook magisch.

De energie van Helic is duidelijk voelbaar: Holle als de Donkere Grootmoeder, en vrouwe van de winter en alles wat sterft en weer herboren wordt. Vrouwe van heling en beproevingen. We laten geen offers achter, het voelt niet juist omdat we de stenen daarmee kunnen beschadigen.

We wurmen ons aan de andere kant weer uit de grot en staan ineens oog in oog met een groepje jonge vrouwen die een rondleiding krijgen. Ze vragen of we een foto willen maken en dat doen we. Daarna vervolgen we onze weg over steile paden en door de begroeiing bovenop de grot. De wandeling voert ons op het hoogste punt van de grot weer langzaam naar beneden en dan staan we weer voor het cafe.

We bestellen allebei een wafel en een kop kruidenthee.

Daarna voelen we ons weer opgeladen en gaan we op pad naar de laatste bestemming van de dag. We hoeven opnieuw niet lang te rijden, ongeveer een kwartier. In het boek van Annine van der Meer lezen we dat de drie Matronenheiligdommen hemelsbreed op een rechte lijn liggen. We kijken op Google Maps naar onze route en zien dat dat inderdaad zo is! Waarschijnlijk zijn de heiligdommen zo geplaatst zodat ze corresponderen met de standen van de zon, maan, planeten en sterren.

“Matronentempel Eifel/Tempelbezirk Pesch”, Zum Heidentempel, 53902, Nettersheim, Duitsland

Matronen Vacallinehae “Moeders van de Koeienplaats” of “Moeders van de stam der Vacalli”

Wanneer we aankomen in Pesch begint het weer te regenen. We slaan sjaals om ons hoofd en schouders en nemen het, intussen aanzienlijk lichtere, offertasje weer mee. De weg voert meteen een stuk oerbos in en steil omhoog in een spiralenpad. Rechts van het pad zien we een diepe kloof die ook bekend staat als “Duivelskloof”. Schuin daarboven aan de andere kant van de kloof staat een bomencirkel. Dit zou een Hexentanzplatz zijn, een heksendansplaats. Oftewel een ontmoetingsplek voor heksen tijdens de Sabbats. Je vindt deze benaming op verschillende bergen in Duitsland terug.

De klim is steil en vraagt wat van onze benen en rug. Lichtelijk buitenadem bereiken we de top van de berg de Addig.

We zijn meteen onder de indruk van hoe groot het heiligdom is. Ook hier zien we dat er nog recent geofferd is. Op de eerste Matronensteen is een gevlochten krans geplaatst met bloemen. De andere altaren zijn bezaaid met fruit, steentjes en schelpjes en andere offergaven.

De tempel aan de rechterkant wordt geflankeerd door twee votiefaltaren. In het tempelgebouw hebben levensgrote Matronenbeelden gestaan. Een van de votiefaltaren is ooit met rode oker bewerkt. De beelden maken veel indruk op ons en we ervaren hen als indringender dan de altaren die we eerder die dag hebben gezien.

Nog voordat we de altaren langzaam kunnen benaderen om offers te geven vragen de Matronen ons wie we zijn en wat het doel van ons bezoek is. Ik vertel dat we graag kennis willen maken en dat ik lesgeef over oude vormen van rituelen en magie. En dat ik deze oude vormen een nieuwe vorm geef in het nu. Ik ontvang daarop een zwijgend goedkeuren en mag het heiligdom verder betreden.

We verdelen onze laatste fruitoffers over de twee stenen bij de tempel en bij het derde votiefaltaar dat zich in de binnentuin bevindt naast de tempel.

Deze votiefsteen heeft weer een compleet andere energie. We worden niet bevraagd maar zijn gewoon welkom om de heilige grond te betreden, precies zoals we op dat moment zoals zijn. De binnentuin straalt rust uit. Er zijn hier sporen gevonden van een boom waarbij georakeld werd. We vangen beiden indrukken op van jonge vrouwen en meisjes gekleed in het wit die hier les krijgen in de kunde van het Lot.

Iemand heeft de ogen van de Matronen rood gemaakt met oker. Het doet op het eerste gezicht een beetje engig aan maar de energie van de Moeders zelf is heel zacht op deze plek.

Vlak achter het altaar staat een kleinere steen waarin verschillende symbolen zijn gekerfd. We ontdekken een slang en de rune Jera, heel passend bij de Matronen.

Ook hier is een heilige bron te vinden, die tegenover de binnentuin staat. Het pad tussen bron en tuin is een rechte lijn en is vermoedelijk ook afgestemd op de bewegingen van zon en maan.

Er is nog een derder gebouw op deze plek, aan de andere kant van de binnentuin. Dit was een gemeenschapshuis van de stam der Vacalli. Hier voerde men rituelen uit en er werd ook recht gesproken.

We beginnen moe te worden van alle indrukken en nemen even rust op de rand van het tempelgebouw. De takken van een eik zijn behangen met een klein aantal dunne lintjes die nauwelijks opvallen. We besluiten om daar verandering in te brengen en we scheuren voor de derde keer twee stroken wit katoen van het lapje af. Ombeurten knopen we onze linten in de boom. Geen wens dit keer, alleen dankbaarheid.

Moe en voldaan rijden we terug naar ons huisje in Bad Münstereifel om weer even te landen. Het was een mooie dag.